AMED: Tecrûbeyên Bajar & Stratejiyên Jinan yên ku bi Darê Zorê ji Cih û Warên Xwe Hatine Derxistin

"Rêhilberîna civakî bê guman ne tenê çarçoveyek analîtîk e, lê di heman demê de bangek rêxistinî ye ji bo  akademîsyenên femînîst, û îdiaya me ev e ku heke em teoriyek bajarî ji bo dema xwe bixwazin, divê ew femînîst be" (Peake et al., 2021: 30 )

DESTPÊK

Ev gotar li ser serpêhatiyên bajarvaniya jinan disekine ku di pêvajoyeke bêveger ya destpêkirina şerên bajaran ên piştî meha Tebaxê de ku bi bandora hilbijartinên giştî ya 7ê Hezîrana 2015an koçber bûne û malên xwe, endamên malbatên xwe yan jî hevjînên xwe wenda kirine. Di vê pêvajoya pêkanînên antî-demokratîk ên li Tirkiyeyê de, bajar bûne qada şidetê. Bê guman jin li van deran di nava kesên herî mexdûr de bûn. Ev lêkolîn jî bi serpêhatiyên jinan ve qadên bajarî dinirxîne û ji çarçoveya têgînî ya etnografiya femînîst û antropolojiya bajarî sûd werdigire. Ji ber ku mekanên bajarî, xanî, kolan û bajar bi giştî ji ber têkiliyên xwe yên bi îqtîdarê re wekî qada têkoşînê ya berdewam e. Ev zemîna têkoşînê ji ber ku hem rola çînî û hem jî ya zayendî dihewîne xwedî girîngiyeke siyasî ye.

Lêkolîn bala xwe dide ser potansiyela herêmên bajarî yên ku bi newekheviya zayendî hatine avakirin da ku cerebeyên bajarî yên hemû kesên ne-zilam ên ku bi kodên newekheviya zayendî têne hilberandin, veguherînin. Dema ku ev mekan rola jinê û jinbûnê diyar dikin, jinan di qadeke taybet de dihêlin ku ev jî pir bisînor e û ji derve ve tê kontrolkirin. Di heman demê de, ev qad, qada bingehîn a têkoşîna femînîst in jî: " Qada taybet polîtîk e". Di Patriyarkaya Tiştan (Patriarchy of Things ) de, Rebekka dibêje, "Mêr bi tena serê xwe debara malê dike, serê sibê ji malê derdikeve, di nav gel de tevdigere, pere qezenç dike û biryarê dide ka ew pere dê çawa were xerckirin" (2022: 48). Jin di heman demê de karê malê dike, hewcedariyên kal û pîrên malê bi cih tîne, zarokan jî xwedî dike. Bi vî rengî pêvajo di nava gelemperî ya malbatan de didome. Baş e li bajar û taxên ku li derveyî vê giştîkirinê dimînin çawa ye? Di kêlieyeke felaketekê de dema ku tevayiya pergalê têk diçe çi diqewime? Ev lêkolîn di vê xalê de li bersivekê digere. Ji ber vê yekê bala xwe dide ser cih û dema ku vederîna civakî û ketina rewşa dezawantaj herî kûr tê hîskirin û di heman demê de hevgirtin herî xurt e. Li ser Suriçî ya piştî 2015an û cerebeyên bajarî yên jinan.

Xebat, bi riya vegotinên jinên ku ji Sûriçî ya Amedê koçî cih û taxên din ên bajêr kirine lêkolîna têkîlîdanîna rolên zayendî/newekhevî ya qada malê, bazara kedê, qada giştî û ya bi serpêhatiyên me re ji xwe re armanc digire ku vê jî bi metodolojiya etnografiya femînîst dike. ev xebata ku di dema şer de bi wendabûn, bêkêrî an jî girtina mêrê ku di nava malê de hêza kar e, stratejiyên jiyanê yên jinan û têkoşîna wan a ji bo beşdarbûna karpêkirinê dinirxîne [1], di bingehê de stratejiyên jiyanê yên jinan li bajêr li ser lêkolîneke qadî ya 6-mehî dinirxîne.

Pêşniyarkirina formên serdestiyê yên li ser qada malê, bazara kar, qada giştî û tecrubeyên me li ser bingehek rexnegir a li ser bingeha aboriya femînîst ava bûye. Di ronahiya vê paşxanê de, lêkolîn  "zanîna aborî ya ku bêyî pirskirina patrîarka û dabeşkirina xebatê ya li ser bingeha zayendî û bêyî hesibandina zayendê wekî kategoriyek analîtîk hatî hilberandin, dibe sedema avahîyên mêranî û serdest" diparêze (Yücel, 2020:588). Ji ber ku, wekî Sara Ahmed jî dibêje, "Dema ku em li ser dirûşma pêla duyemîn  ya femînîzmê , "Tiştê ku şexsî ye polîtîk e", difikire, em dikarin bifikirin ku femînîzm ku tam li wan cihan pêk tê ku di dîrokê de siyasî nehatine dîtin: di sererastkirinê navxweyî de, li malê. ” (Ahmed, 2021: 14). Lêkolîn her weha li ser xetên têgînî yên baviksalarî ya kapîtalîst an kapîtalîzma baviksalarî [2] pêk tê û bi wê pêşqebûlê hatiye kirin ku newekheviya civakî û negihîştina wekhev a çavkaniyên bingehîn û xizmetên bingehîn bi kêmasiya çavkaniyan ve na lê bi çawaniya belavkirina çavkaniyên heyî ve girêdayî ye.

Ann Oakley di sala 1972an de di xebata bingehîn a li ser Zayend û têkiliyên zayendî de diyar dike ku rolên civakî, bi rastî, ji hêla cinsê biyolojîkî ve bi kod û rolên danasînê têne çêkirin. Ev destnîşankirin di nava lîteratûrê de nîqaşeke girîng da destpêkirin. Her wiha, ji bilî vê nîqaşê, rexneyên mekan bi awayekî civakî hatine avakirin ku piştî salên 1960î ji ser lîteratûra teoriyên bajarî yên rexneyî hatine kirin, perspektîfeke girîng pêşkêş kir. Bi taybetî bi xebatên Lefebvre, Harvey û Castells, bal kişand ser ku awayên hilberîna kapîtalîst û têkiliyên çînayetî çawa  serdestî û têkiliyên hegemonîk diafirîne. Ev perspektîf bi taybetî ji bo lîteratûra femînîst û perspektîfa femînîst girîng bû, lê ji aliyekî ve kêm bû. Pêşnîyaza Alkan a ku dibêje "mekan hilberek civakî ye ku ji pêvajoyên îdeolojîk û siyasî nayê veqetandin" (2020:13-14) dê ji bo çareserkirina pêvajoyên zayendî ya bi nêvenga mekanên civakî perspektîfeke nû peşkeş bikira,  lê belê têkîliyên hilberînê ya kapîtalîst ( ew ê çawaniya wê ya baviksalarî tê paşguhkirin) û di vê nêvengê de balkişandina ser ya  nakokiyên çînayetî ya  (wekî) bêzayend (tê senifandin) bû sedem ku nîqaşên demdirêj ên di navbera femînîzm û Marksîzmê de careke din derkevin pêş. Jin ji ber nasnameya xwe di jiyana civakî de wekî spêle tên destgirtin. "Ew" ji pêdeviyên xwe yên mirovî pakbûyî û bi awayekî nedîtbar jiyana xwe didomîne. Ew bi fonksiyona xwe ya nedîtbar di ji nû ve hilberîna kedê û zêdekirina nirxê zêde de heye. Ev nedîtina jinê tenê bi trajediyekê tê şikandin.

Özar li ser vê trajediyê tespîteke girîng dike; “Zilamên ku di jiyana jinan de wekî bav û mêr tevdigerin, ji ber devjêhevberdan, terikandin an mirinê jiyana jinan derdikevin, paşê wê de mê jin heta radeyekê ji mêran serbixwe, tên asta takekesbûnê. Bi vê awayê, helwêsta rejîmên refahê li hemberî van jinên bêmêr, di şeklê xwe yê herî tazî de, helwestên wan ên alîgir û cihêkar li hemberî hemû jinan bi giştî di çarçeweya zayendê de derdixe holê (Özar & Çakar, 2012: 33). Li gorî Özar, di encama karesatê de jin têne xuyang kirin û hêza îstîsmarê ya rejîma refahê ya li ser jinan bi zelalî derdikeve holê. Di vê lêkolînê de behsa wê yekê dikim ka hebûna trajediye çawa li dijî hêza sermeyeyê têdikoşe ku ew bi serdestiya mêraniyê bûye yek û li hember wê çawa tevneke hevgirtinê çêdike. Ji ber vê sedemê ez di vê xebatê de metodolojiya antropolojiya bajarî ya ku bi teoriyên bajarî yên radîkal sûd werdigire û metodolojiyên etnografiya femînîst ên ku ji têkoşîna femînîst û lîteratûra femînîst hêz digire, wekî rêbazek bingehîn bi kar tînim.

 METODOLOJî

Antropolojiya Bajêr

Bin-dîsîplîna antropolojiya bajarî, ku li gel globalbûnê û bajarîbûna bilez û nîqaşên di nav antropolojiyê de pêşketiye, şêwazên jiyana civakî bi rêbazên beşdarî û etnografîk vedikole, bi taybetî li ser bajaran piştî Şerê Cîhanê yê Duyemîn û piştî pîşesazîbûnê radiweste. Ev jêr-dîsîplîna ku bi geşedanên sedsalên 19-20an belav bûye, bi taybetî di sedsala 21an de pîvanekeke di asta mikro de peşkeş dike da ku bajar bên fêm kiirn û geşedanên lê bi rengekî peywendîdar bişopîne.

Disîplîna antropolojiyê bi gelemperî ji hêla dîrokî ve ji hêla nîqaşên hundurîn ve (Gupta & Ferguson, 1997) wekî "zanista kolonyal" an jî "pirsgirêkên lêkolînê ya ewên egzotîk" (Hymes 1972; Clifford and Marcus 1986) û, piştî salên 1970an, " anîna malê ya antropolojiyê” û tevgera “antropolojiya îroyîn”, ji bo lêkolînên postkolonyal tevgereke nû ya têgînkirinê da destpêkirin. Nîqaşên domdar ên di nav antropolojiyê de û rastiya ku lêkolînerên li Ewropaya Rojava û Emerîkayê perspektîfên xwe zivirîn welatên xwe, bû sedem ku lêkolînên antropolojîkî li ser bajaran bisekinin. Ev rêgez di heman demê de hişt ku antropolojiya bajarî bi hêz bibe.

Antropolojiya bajarî di bingeh de bi pirsa "jiyana civakî ji hela nêvengên bajaran ve çawa tên avakirin û çawa di nêvengên bajarî de tên ceribandin"  (Jaffe & Koning, 2016: 3) aleqedar dibe û mebesta bikaranîna antropolojiya bajarî û metodolojiya etnografiya femînîst ji bo vê lêkolînê ew e ku em tecrubeyên li ser eksena mekan-çîn-zayend  bihizirin û bi berhevkirina jînenîgarî, serpêhatî û têgihiştinên xwe yên femînîst, gotareke yekgirtî derxin holê.

Antropolojiya bajarî an jî antropolojiya bajaran, ku di bin bandora ekola Chicago de pêşketiye, dikare bi gelemperî wekî jêr-dîsîplînek antropolojiya sosyo-çandî wekî hewldanek ji bo têgihîştina pêwendiya tevlihev a di navbera girêdanên bajarî û jiyana civakî û çandî de were pênase kirin. pratîkên (Jaffe and De Koning, 2015; Prato and Pardo, 2013; Low, 1999). Ji ber vê yekê xala sereke ya vê metodolojiyê wekî serpêhatiyên bajarî, pratîkên çandî, hilberîna mekan û veguherîna van mekanan dikare were ravekirin. Wekî ku ji hêla Jaffe û De Koning ve hatî destnîşan kirin, antropolojiya bajarî di rêbaza bingehîn a ku hatiye bi kar anîn de ji rêbazên lêkolînên bajarî yên din cûda dibe. Ji bilî anket, hevpeyivîn û lêkolînên lîteratûrî yên ku di lêkolînên sosyolojî û erdnîgariyê de têne bi kar anîn, ew cûrbecûr amûrên lêkolînê yên antropolojîk û etnografîk pêşkêş dike.

Etnografiya; bi rêbazên wekî çavdêriya bibeşdarî, mimkun e ku mirov gelek daneyên ku hevpeyivînan bihêz dikin, daneyên ku di pirsan de nayên pirsîn û bersivên wan bi devkî nayên wergirtin, destnîşan bikin, di heman demê de gengaz e ku bi vê metodê mirov çêtir têbigihije dînamîkên kêm xuya yên ku di teşegirtina cerebeyên herêmî de cih digirin. Bi çavdêriya demdirêj û lêkolînên etnografiyê yên bibeşdarî, lêkolîner hem dikare baweriyê li qadê ava bike û hem jî, wekî nenasek, dînamîk û belkî pêşgotinên ku di pratîkên jiyana rojane de zelal dibin bibînin. Wekî antropologên bajarî, “Gelek ji me bi rastî bi pirsgirêkên civakî, etnîkî û aborî yên li bajaran diyar in, eleqedar dibin; Em bawer dikin ku antropolojî, bi zanistên din ên civakî re, dikare alîkariya çareserkirina van pirsgirêkan bike”[3] (Foster and Kemper: 2010:11). Ji ber ku, "Tevî ku hevpeyivîn pir caran beşek lêkolînê ye, lê dijwar e ku mirov li ser pratîkên mirovan û wateyên van pratîkan yên ji bo mirovan bêyî ku bi wan re biaxive fêr bibe"[4 (Wuthnow 2012, vii. li Duneier et al., 2014:3 ) . Wekî ku Duneier û hvl xwe  ji Hughes 1973 neql kiriye, "Etnografek divê rewşên ku hatine kerixîn, lê ne diyarkirî fam bikin û analîz bikin" [5] (2014:3).

Antropologên bajarî hewl didin ku rewşa guheztina jiyana civakî ya bajarî, bandora mekan û mekanên bajarî, û çawa bajarek bi herikîn û girêdanên gerdûnî pêk tê, fam bikin(Jaffe, R., and De Koning, A. 2015: 1) [6. ]. Bi taybetî di lêkolînên bajarî de, bikaranîna etnografiyê, xebata qadî û rêbazên çavdêriya bibeşdarî berhevkirina daneyên ne-çendanî hêsantir dike. Ji ber vê yekê, dikare were gotin ku metodolojiya antropolojiya bajarî hewl dide ku pratîkên civakî û çandî yên ku mirov li bajaran di nav têkiliyên tevlihev de pêş dixin fam bikin û danûstandinên wan bi şêwaza bajarî ya ku her gav diguhere, newekhev û heterojen belge bike (Jaffe, R., and De Koning) bi belge dike. , A. 2015: 5 .[7] Wekî din, wekî Jaffe û De Koning jî destnîşan dikin, "Dema ku eleqeya li cih, mekan, aborî û siyasetê bi lêkolînerên din ên bajarî re tê parve kirin, tiştê ku antropologan ji wan vediqetîne, baldariya wan ya ku ji jiyana rojane ya bajêr û formên xeyalên bajarî û formên çandî ye. ” (Jaffe, R., and De Koning, A. 2015: 5) [8].

Bin-dîsîplîna antropolojiya bajarî, ku ji ekola Chicago sûd wergirtiye û geş bûye, bi kevneşopiya lêkolînên bajarî yên rexneyî re gelek nêz bû ku ev kevneşopî hêdî hêdî di salên 1950an de berbelav bûbû. Wekî Low diyar dike, di antropolojî û etnografiya bajarî de "hestek lezgîn ji bo naskirina bandorên mekan ên qeyranên xizaniyê, jinûveavakirina neolîberal, û kapîtalîzma gerdûnî li guheztinên nifûsa bakur/başûr, kampên penaberan, jentîfkirina bajaran, taybetkirina cihên giştî, û plansaziya karkirinê û ji nû ve pêşvebirinê heye.”[9] (Low, 2017:1) “Fêmkirina hilberîna civakî ya mekanê ji bo projeya etnografiya cih û mekanê destpêkek kêrhatî ye”[10] (Low, 2017:34).

Etnografyaya Femînîst

Lêkolînên etnografî di bingeha xwe de, di qadekî de armanc dikin ku pratîkên çandî, avaniyên sosyo-ekonomîk ya civakan bi bikaranîna bi awayekî tevlihev ya çavdêriya bibeşdarî, hevpeyivînên kûr û bi awayên din ên lêkolînê yên çawaniyê, û carinan jî bi beşdarbûna van pratikan cerebeyan bi dest bixe û hewl bide ku wateya van pratîkan di nav pratîkên sosyo-çandî de fam bike. Ji aliyê din ve etnografên xwedî perspektîfa femînîst, newekheviya zayendî ji xwe re navend digirin û armanc dikin ku kodên civakî yên li ser bingeha zayendî yên vê pêvajoya watedarkirinê û newekhevî û binpêkirinên mafan ên kûr ên ku bi van kodan hatine afirandin eşkere bikin. Zayenda civakî wekî şirovekirina çandî ya cûdahiya fîzîkî, anatomîkî, an pêşveçûnê ya di navbera mêr û jinan de tê pênase kirin; Lê her çend zayend ji taybetmendiyên biyolojîkî derkeve jî -her çendî tê îddîakirin ku wusa be jî - ew ji hêla çandî ve hatiye saz kirin[11] (Low and Lawrence-Zuniga, 2007:7). Ji ber ku, her çend mirovên nêr û mê hebin jî, zayenda ku ew bi civakî ve girêdayî ne, hilbera pêvajoyek dîrokî û çandî ye (Oakley 1972; di Mathieu ji 2000 nkl. Kergoat 2022: 145). Aşkerekirin an eşkerekirina newekheviya zayendî jî dikare bi analîza kûr a kodên çandî yên heyî û lêkolînên femînîst û li ser zayenda civakî mumkin bibe.

“Etnografiyên femînîst, etnografiyên ku hewl didin di cih û şert û mercên cihê de wateya jinbûnê di jiyanê nîşan bidin û etnografiyên ku lêkolînê dikin ka xebat, zewac, dayiktî, zayendî, perwerde, helbest, televîzyon, xizanî an nexweşî ji bo jinên din tê çi wateyê. , femînîstan fikrên xwe yên di derbarê cerebeyên jinê de pêşkêş dike, dikare wê bi têgihiştinek li ser bingeha hevparî û cûdahiyên me pêşkêş bike” [12] (AbuLughod 1990, 27).

Ji ber vê yekê, mirov dikare bêje ku etnografya femînîst hewldanek e ku di nav kodên çandî, pratîkên rojane û newekheviyên derfetên sosyo-ekonomîk de perçeyên xuya yên serbixwe berhev bike û bîne cem hev û ji wir hişmendiyek kolektîf ava bike. Ev hewldanek e ku perçeyên wan kirdeyên nexuya ku dengên wan ji kolanan, qadên giştî hatine dizîn, bidin hev û "em"a ku ew hewl didin têk bibin, mîna ku pazilek ji nû ve temam bikin, perçeyan bidin hev û temam bikin. Ya herî bingehîn ew e ku em deng û mafên xwe ji baviksalarî ya ku hewl dide dengê me dizîne û ji kapîtalîzma ku mafên me yên herî bingehîn desteser dike û xwe dispêre pergala ramana mêraniyê paşde vegerînin. Û ya herî zêde jî karê bibîranîna her agahî û serpêhatiya e ku tê xwestin ku ji me bibin, keda bibîranîn û tomarkirina wan e. Kedeke bi vî rengî bi taybetî jî li herêmên şer û pevçûnan xwedî wateyeke jiyanî ye.

Etnografiya femînîst an jî antropolojiya femînîst di bingehê de metodolojiyeke hilberîna zanistê ye ku teoriya femînîst ji xwe re navend digire. Di bingeh de, ew bi navendkirina cerebeyên jinbûnê - û hemî kesên ne-mêr - perspektîfek tevdetir pêşkêşî dike, li dijî lêkolîna etnografî ya ku ji hêla mêran ve bi "mêr" û pêvajoyên hilberîna zanîna antropolojîk ên ku bi navendek mêranî têne hilberandin. Bi vê yekê re, hewl dide ku van pêvajoyên hilberîna zanînê yên heyî yên bi xêzên wekî kolonyalîzm, nijadperestî û kapîtalîzmê ku xalên şikandina pêşveçûna newekhev in, ji holê rake. Dema ku vê jî dike, ew serpêhatiya jinên herêmê, belkî navê wan jî nehatiye bihîstiye, dike navend ûserpêhatiyên ku di civaka wê de jî nayên dîtin eşkere dike.

"Eger em ji ber newekhevî û neheqiya li dinyayê, ji ber kêmasiyên cîhanê em bûbin femînîst, wê demê em cîhanek çawa ava dikin?" Sara Ahmed bi pirsa çima hewcedariya me bi metodolojiya femînîst heye (2021:13) dest pê dike. Di bingeha xwe de, dîrok, jînenîgarî û etnografî yên femînîst rê dide me ku em bi hevkarî li ser dînamîk û vegotinên ku cerebeyên me û nirxên ku em pê tê dikoşîn û sînordar dikin biaxivin, û armanc dike ku ki ser cerebeyên xwe re dijwariya yekbûna me eşkere bikin. Etnografya femînîst hewl dide ku fêm bike ka aktor û dînamîkên cihêreng çawa bi intersectionality û tevhevbûnê ve cerebeyên me manîpule dikin û bandor dikin. Ji ber ku cerebeya her yek ji me qat bi qat e. Çîn, etnîsîte, baviksalarî û hwd. Armanca kolektîf a van pêngavan xurtkirina perspektîfa rexnegir a li ser derdorên civakî yên ku bi pêkanînên zayendperest hatine avakirin e. Ji ber vê yekê, "Lêkolînera jin a ku jinbûna xwe înkar nake û di reftarên xwe, kirinên xwe û danûstendinên kesên di nav civakê de ku li ser dinivîse de girîngiyê dide zayendê, pêvajoya naskirina wekhevî û cudahiyan dema ku hewl dide rewşa wan fêm bike dest bi têgihîştina rewşa xwe jî dike. "(AbuLughod, 1990: Ji 25-26 Birkalan-Gedik, 2021:102).

Sazkirina baviksalarî ya kapîtalîst bi rêgezên çandî, normên civakî û dîsîplînên wekî mîmarî û plansaziya bajarvaniyê ku qada bajarî birêkûpêk dike, newekheviyên aborî, siyasî, çandî û civakî yên ku em tê de dijîn, gav bi gav kûrtir dike. Ev kûrbûn di konseptekê de cih girtiye: “parvekirina kar li ser bingeha zayendî”.

“Berî her tiştî, dabeşkirina mêran di serî de ji bo qada hilberînê û jinan ji bo qada ji nû ve hilberandinê di heman demê de desteserkirina karên xwedî nirxên civakî yên bilind ji aliyê mêran ve ye. Du prensîbên rêxistinkirinê ya dabeşkirina van karan hene: prensîbên veqetandin û hiyerarşiyê: Li gorî ya yekem, karên mêr û jinan ji hev tên cudakirin û li gorî ya duyem jî “keda mêr ji keda jinê bi qîmettir e” (Acar Savran, 2022:13).

Bikaranîna zayendî ya qadên bajarî jî di serî de li ser parvekirina kar a li ser bingeha zayendî ye. Têkiliyên li ser bingeha zayendî hewl tê dayîn ku bi pêşnûmeyên xwezayê re meşrû bibin û pozîsyona duyemîn a jinê were domandin (Kergoat, 2022; Dunezat, 2022). Bi taybetî ked û pêvajoyên hilber û neberhem ên wekî lênêrîna zarok û kal û pîran û birêxistinkirina malê, ji bo berdewamkirina hilberîna kapîtalîst, weke Nasnameya pembe hatin binavkirin. Ev xeyal û axaftinên zayendperest bi cudahiya qada giştî/qada taybet a di nava civakê de, rol û berpirsyariyên zayendperest hatine avakirin da ku kapîtalîzma baviksalarî bi rehetî têkilî û rêbazên mêtîngeriyê bimeşîne. Bi vê awayê karê malê ku ji berpirsyariya jinê re mabû, ji ber ku piştî ku mêr ji malê derket dest pê dikir û beriya hatina wî diqediya, girîngî bi dest xist, bi vî rengî keda malê jî ji ber çavan ket (Özbay, 2021:121).

Li gorî rexneya Castell (2015) ya li ser bajarê kapîtalîst, bi awayekî sîstematîk yên ku dixwe jin in û mêr jî hilberîner in. Ji ber vê yekê, ev sawekî diafirîne ku jinê bi mêran ve bende dike. Lê diyar e ku jin û mêr hem hilberîner û hem jî serfkar in. Keda ku li pişt mêran wekî hilberîner tê binavkirin, keda jinê ya nedîtbar, hestyarî, bê heqdest e. Wekî din, “Mijûlbûna bi malê re gelek caran eleqeyeke zêde ya ji bo îfadekirina cihî ya rola jinê nîşan dide; ji ber ku dema ku mêr "azad" in ku derkevin derveyî malê, jin wekî niştecîhên daîmî yên malê têne xuyakirin an jî ji hêla sînorên malê ve têne zindan kirin" [13] (1994:10 ji Low û Lawrence-Zuniga, 2007:8). Xebateke ji ser mînaka Hindistan ya li ser refleksên cihê yên pratîkên zayendperest, ev rewş ji aliye Mies ve li ser mînaka xebatên li derdorê malê yên jinên xizan, li Narsapur, Hindistan, wekî "bermalîkirin" hatiye binavkirin (Peake 2021: 418).

AMED

Surîçî, qada lêkolîna me ya qadî, di dîrokê de navenda sereke ya bajêr bûye. Û ji aliyê mekan ve şahidî ji hemû kêliyên dîrokî û siyasî yên herêmê re kiriye.

Pêvajoya koçkirina bi darê zorê ya ji gundan ber bi bajaran ve, bi taybetî di salên 1980î ​​de Surîçî ji nû ve guherand. Niştecîhên li vir bi gelemperî xaniyên musteqîl ava kirine. Suriçî bûye stargeha wan kesên ku wê demê gundên wî hatin şewitandin û wêrankirin ku di nav bijarteyên  “yan bibin cerdevan yan jî tavilê gundê xwe terk bikin”de neçar mabûn. Surîçî deriyê xwe ji gundiyên Kurd re vekir ku wan hemû samanên xwe li pey xwe hiştibûn û çekhilgirtina li hemberî zarokên xwe qebûl nekiribûn(Özar, 2017:4). Bi taybetî dema mirov li serpêhatiya bajarvaniyê ya jinan dinihêre, piraniya jinên ku di salên 90î de bi koça darê zorê ya ji gundan koçî bajaran kirin, ji nişka ve li şûna ku li gundan wekî sewalkarî û karkeriya zeviyan bixebitin, xwe din av xebata xaniyek teng de dîtin. Malbatên ku ji nişka ve hatin bêserûberkirin him hewl dan ku li bajêr li hemberî bêkariyê têbikoşin û him jî bi travmayên tundiya siyasî û şer re bi tenê man. Jinên ku herî zêde ev pêvajo jiyan kirin, ji bo xwedîkirina kal û pîran, mezinkirina zarokan û birêxistinkirina keda malê li malê hatin hiştin. Ji bo jinên ku li gorî mêran gihiştina xizmetên perwerdehiyê pir kêm in, an birêxistinkirina keda malê an jî xebata bi erzanî di sektorên xizmetguzariyê de xebitîn gelek caran wekî rêgezek mecbûrî hat dîtin.

Şerê kêm giran ku bi daxwaza xweseriyê di 12-14ê Tebaxê de dest pê kir û koçberiya bi darê zorê ya di salên 1990î de pêk hat, bi awayekî xwe dubare kir. Di vê pêvajoyê de ji qedexeya derketina derve ya ku di 16ê Tebaxa 2015an de li Vartoya Mûşê hatibû îlankirin heta 1ê Adara 2018an, li 11 wîlayet û herî kêm 49 navçeyan herî kêm 299 îlanên qedexeya derketina derve hatin îlankirin (GÖÇİZDER, 2019:8) Li gorî rapora ku TÎHVê di 1ê Çileya 2020an de weşandiye, “Qedexeya derketina kolanan di dîroka Tirkiyeyê de cara yekem e bi vî rengî; DIYARBAKIR (214 car), MARDÎN (60 car), HAKKARÎ(23 car), ŞIRNAK (13 car), BÎTLÎS (29 car), MÛŞ (7 car), BINGOL (7 car), TUNCELI (6 car), BATMAN 6 car), ELAZIĞ (2 car) û SİİRT (14 car)  hat îlankirin(TIHV, 2020). Li gorî GÖÇİZDERê, di navbera salên 2015-2016an de li Tirkiyeyê di qedexeyên derketina derve de nêzî 500 hezar kes koçber bûne û milyonek û 809 hezar kes jî nerasterast mexdûr bûne (GÖÇİZDER, 2019:8). Bi taybetî li Amedê beşeke mezin ya kesên ku ji ber şer hatine koçberkirin û jiyana xwe ji dest dane, ji wan kesan pêk dihat ku di salên 90an de di encama şewitandina gundan de ji cihê xwe hatine derxistin û mecbûrê koçberiyê hatine kirin(GÖÇİZDER,2019:8).  Bê guman, di nav kesên ku jicîhûwarkirina bi darê zorê bi awayekî trawmatîk derbas bûne, yên ku malbatên xwe kesan ji dest dane yan jî mal û kargehên xwe ji dest dane, yên herî dijwar ev pêvajo jiyane, jin in. Piraniya van jinan di salên 1990î de rastî travmayeke bi vî rengî hatin û pêvajoya newekhev a ku di salên 1990î de bi koçkirina wan ji gundan ber bi bajaran ve dest pê kir, bû sedem ku jin him ji ber şîdeta siyasî hem jî ji ber "parvekirina kar li ser bingeha zayendî" berpirsyariyên xwe yên heyî winda bikin. û di nava tora têkiliyên civakî de bi pîvanên civakî bisînor kirin û êşa wan kûrtir kir.

Di serdema piştî şer de, girtina wan kesên ku dahata aborî ji bo malbatê peyda dikirin - bi gelemperî mêr, bira, bav - hewce dikira ku jin, tevlê wan sektorên kar bibin ku li wê derê jin hatine vederkirin û di astên newekheviya derfetan de jî kêmasiyên mezin hebûn. Bi vê awayê, van jinan hewl dan ku di pîşeyên kêm statû yên wekî sektora xizmetguzariyê, keda çandiniyê û paqijiya rojane de cih bigirin. Di hin rewşan de jî tê dîtin ku jinên ciwan hewl didin vê berpirsiyariyê bi riya karê malê an jî bi zewacê veguhezînin. Pêvajoya xebata li malê di cerebeyên xebatê yên jinan de jî xwe dide der. Bi hilbijartina vê rewşê, ew hewl didin pêşî li gefên hevjîn û xizmên xwe bigirin - zexta civakî û hwd. - û ew tercîh dikin ku li malê bixebitin, ku ew wekî cîhek ewle dibînin. Divê ev tercîh jî wekî tercîhên manîpulekirî bên dîtin ku ev tercîh ji bo dûrketina ji newekheviya zayendî tên kirin.

Dema mirov li statîstîkên kedê yên navneteweyî dinihêrin, "Bermalî" ji bo danasîna jinên ku beşdarî aboriya bazarê nabin, bi gotinek din, yên ku ne çalak in, tê bikaranîn (Warrior û Leghorn ji Özay, 2019:179 ). Rastiya ku keda pir mezin û nedîtî ya jinên ku weke lehengên sereke û berpirsyara pêvajoya jinûvehilberînê têne pênasekirin ku baviksalarî ya kapîtalîst vê bi feraseta ku li vir "nirxa zêde" dernakeve, xweyî dike û bi vê awayê keda jinan tê paşguhkirin, bal dikişîne ser girîngiya têkoşîna keda navmalî ya tekoşîna Femînîst.

Dema mirov li rêjeyên îstîhdamê yên girêdayî zayenda civakî dinêre, newekheviya derfetan ku him ji aliyê jinbûn û hem jî bi kurdbûn ve hatiye kûrkirin. Ev di daneyên TUÎKê de ku di 6ê Adara 2023an de hatiye weşandin, bi awayekî zelal diyar dibe. Li gorî encamên lêkolîna  hêza kar a malan, rêjeya mirovên 15 salî û mezintir hatine îstîhdamkirin di sala 2021an de %45,2 ye. Ev rêje ji bo jinan di derdora %28.0 de ye, ji bo mêran jî gihaştiye %62.8an. Dema mirov ji aliyê erdnîgarî dinêre jî rêjeya kêmbûna îstîhdama jinan di rêjeya îstihdama mêran de jî tê dîtin. Lewma mirov dikare bibêje; bi zelalî tê dîtin ku newekheviya herêmê ya heyî li ser eksena newekheviya zayendî kûrtir û tûjtir bûye. Wekî ku di tabloya jêrîn de tê dîtin, rêjeya îstîhdamê ya jinan herî kêm li herêma TRC3 (Mêrdîn, Êlih, Şirnex, Sêrt) bi rêjeya 14,5%, ya duyemîn herî kêm li TRC2 (Şanliurfa, Diyarbekir) ji sedî 15,9 û bi sedî 19,6an jî di TRB2 (Wan, Mûş, Bedlîs, Colemêrg) de jî hatiye dîtin (TUIK, Hanehalkı İşgücü Araştırması, 2021).

Her wiha li gorî daneyên TUÎKê parve kir, "Di sala 2021an de rêjeya îstîhdamê ya jinên di navbera 25-49 salî de û xwedî zarokên di bin 3 salî de ne % 26,1, rêjeya îstîhdamê ya mêran jî bûye % 89,1." (TUIK, Hanehalkı İşgücü Araştırması, 2021).

Divê ev pêvajoya dijwar a ku jinên Kurd jiyane, bi bandora çînayetî û pêvajoyên etnopolîtîk, bi avakirina polîtîkayên hikûmeta AKPê re ya 20 sal û berjortir berdewam dike ku jinan tenê di forma dayîk, xwişk û hevjîn bê xwendin. Di vê pêvajoyê de, digel ku di mijara wekheviya zayendî tu gav nehatine avêtin, di pêvajoya ku di sala 1999an de dest pê kiriye ku Kurd rêveberiyên herêmî bi dest xistin û ev destkeftiyên herî girîng jî ji aliyê rejîma qeyûman ve hatin desteserkirin û bidawîkirin. Piraniya kesên di van şaredariyan de dixebitîn bi biryarnameya qanûnî bi awayekî neheq ji kar hatin avêtin.

“Nûnertiya jinan - bi taybetî jinên kurd - [15] di rêveberiyên xwecihî yên Tirkiyeyê de bi hilbijartinên 1999an re derbasî qonaxeke din bû. Partiya Herêmên Demokratîk (DBP) bi perspektîfa xwe ya azadîxwaziya jinê tevlîbûneke radîkal a jiyana siyasî kir, ji ber ku partiyên beriya wê yên ji heman kevneşopiyê hatin, ketin hilbijartinê. Nûnertiya jinan a ku bi kotaya zayendî dest pê kir, derbasî nûnertiya hevpar bû. Di hilbijartinên rêveberiyên xwecihî yên sala 1999an de bi HADEPê re di 3 şaredariyan de, di sala 2004'an de bi DTPê re li 9 şaredariyan, di sala 2009an de jî bi DTPê re li 15 şaredariyan jin bi kota û cudakariya erênî hatin hilbijartin (Güneydoğu Anadolu Bölgesi Belediyeler Birliği/ Yekîtiya Şaredariyên Herêma Başûrê Rojhilatê Anadoluyê, 2016). :4).

Şaredariya Bajarê Mezin a Amedê bi van pêngavan armanc kir ku travmayên gel bi taybetî yên jin û zarokên ku berê ji xizmetên wiha yên bajarî bêpar mabûn derman bike û wêraniya şerê li ser bajêr ji holê rake. (Öztürk, 2016:488) Bi vî awayî em dikarin bibêjin ku di vê serdemê de li Amedê xebatên budçekirina binefşî(Mor bütçeleme) dest pê kirine. Tevî nêzîkatiya ku jiyana jinan a li bajaran sînordar dike û wan li qadên taybet girêdide jî, parkên jinan, malên bêhnvedanê, tesîsên werzîşê yên jinan, xaniyên cilşûştinê û xaniyên tenûrê hatine vekirin (Güneydoğu Anadolu Bölgesi Belediyeler Birliği (Yekîtiya Şaredariyên Herêma Başûrê Rojhilatê Anadoluyê), 2016:8). Mirov dikare çêkirina qadên şuştinê û qadên civakî jî di çarçoveya mafê bajêr de bixwîne. Her wiha piştî DÎKASUM [16] ku cara yekem di sala 2001an de ji aliyê Şaredariya Bajarê Mezin a Amedê ve hat vekirin, hemû şaredariyên navçeyan ji serdema duyemîn ve li gorî polîtîkayên zayendî û civakî dest bi vekirina yekeyên jinan kirin.” (Öztürk, 2016:497). .Yekemîn kooperatîfên jinan di sala 2005an de ji aliyê şaredariyên Bağlar û Sûrê ve hatin vekirin. (Öztürk, 2016:497). Diyardeyeke din a girîng ku wê cerebeya bajarvaniyê û kapasîteya kar a jinan zêde bike, kooperatîfên jinan in ku di sala 2005an de di bin banê rêveberiyên xwecihî de hatin avakirin. Bi taybetî jinên dezavantaj û derbeder bi rêxistinkirina hevgirtina bi hemcinsên xwe re û bidestxistina dahata ji vê berhemê re hewl dane pratîkên xwe yên jiyanê û têkoşînê xurt bikin.

Di vê xalê de divê bê zêdekirin ku piştî hilbijartinên herêmî yên 2014an, di çarçoveya budçekirina binefşî de, di rêveberiyên xwecihî de geşedanên girîng çêbûbûn. Di vê pêvajoyê de li 3 şaredariyên bajarê mezin (Amed, Mêrdîn û Wanê) Daîreyên Polîtîkayên Jinan û li şaredariyên bajar û navçeyan jî Midûriyeta Polîtîkayên Jinan hatin avakirin. Her wiha di bin banê van yekîneyan de Midûriyeta Aboriya Jinê, Midûriyeta Têkoşîna li Dijî Tundiya Jinê û Midûriyeta Perwerdeya Jinê hatin avakirin. Li gelek şaredariyan, navendên jinan, malên jiyana azad a jinan, navendên lêkolînê yên li ser pirsgirêkên jinan, ji bo desteka derûnî bidin jinên rastî tundiya derûnî, bedenî, zayendî, çandî û aborî hatine û yan jî di bin xeteriya tundiya derûnî, fîzîkî, zayendî, çandî û aborî de ne. Navend û kooperatîfên jinan hatin vekirin. Niha di nava şaredariyên endamên me de 43 navendên jinan û 4 stargehên jinan hene. Li Şaredariya Bajarê Mezin a Diyarbekirê, xetên "îstasyona gava yekem" û "Alo şiddet" ku ji ber ku di rêveberiyên xwecihî yên Tirkiyeyê de yekem û tekane sepana girîng e, hat avakirin(Güneydoğu Anadolu Bölgesi Belediyeler Birliği -Yekîtiya Şaredariyên Herêma Başûrê Rojhilatê Anadoluyê-, 2016:7 ).

Belkî xebateke din a girîng a ku divê bal were kişandin, Komeleya Sarmaşik a Têkoşîna li hemberî Xizaniyê bû. Ev komeleya ku li navçeya Bağlarê ye ku li vir bi gelemperî beşên mirovên xizan, dezawantaj û ji cih û warên xwe bûne, dijîn. Bi taybetî bi perspektîfa têkoşîna jinan û têkoşîna femînîst tevgeriyaye.[17]

Ji bo ku mafê jinan ê bajarî û pêvajoyên ku bi awayekî serbixwe daxwazên xwe bigihînin rêveberiyên xwecihî weke aktor, girîng e ku mirov hewl bide, rewşa heyî bi perspektîfeke femînîst bibîne;

Tevî van pêşkeftinên di rêveberiyên xwecihî de, xebatên budcekirina binefşî bi rejîma qeyûman re bi tevahî hate sekinandin. Navenda Şêwirmendiya Jinan a Sûrê Amîda ji aliyê qeyûm ve hat girtin. Li hemû şaredariyên ku qeyûm hatin tayînkirin xebatên jinan hatin rawestandin. Midûriyetên polîtîkayên jinan hatin girtin. Xebata jinan tenê di çarçoveya alîkariya civakî de hat nirxandin (Güneydoğu Anadolu Bölgesi Belediyeler Birliği -Yekîtiya Şaredariyên Herêma Başûrê Rojhilatê Anadoluyê, 2016:17).

Zehmetiyên ku li qadê hatine jiyîn

Dema ku ev lêkolîn di Kanûna 2022an de hate pejirandin, min amadekarî kir û min dest bi xebatê kir ku di meha sibatê de biçim qadê. Di vê pêvajoyê de, ez difikirîm ku ez ê hewl bidim fêm bikim ka jin û zarokên ku ji ber şer ji cih û warên xwe bûne, di pêşerojê de çawa stratejiyekî jiyanî dişopînin. Lê ev yek pêk nehat, piştî çûyîna Amedê û destpêkirina pêvajoyê, di 6ê sibata 2023an de du erdhejên mezin ku navenda wê Kahramanmaraşê ye, pêk hat, 11 bajar bi awayekî mezin hejand. Me di vê pêvajoyê de şiklê herî şênber ên bêparhiştin û feqîrbûnê li qadan jiyan.

Di vê heyama ku Amed li gorî bajarên din kêmtir xisar dît, em demeke dirêj di nava şokeke mezin de li kolanan man. Ji ber erdhejên bênavber vegera malê zehmet bû û rewşa tirsê hîn zêdetir kir. Dema ku ez hewl didim ku pêvajoya jicîhûwarkirinê ya ku ji ber wêraniyeke mezin a wekî şer bi serpêhatiyên jinan pêk hatiye, fêm bikim, ez jî wekî jinek “ji cih û warên xwe” bûm û cerebeyên jinên ku min di dema wekî lêkolîner bi wan re hevpeyvîn kir, parve kir. Her wiha tişta ku lêkolînê dijwartir kir ev bû ku 3 jinên ku min bi wan re hevpeyvîn kir, di vê pêvajoyê de dîsa ji cih û warên xwe bûn. Ev kesên ku malên wan hatin hilweşandin, di dema pêvajoyê de li cihên cuda bi cih bûn. Piştî pêvajoyê jî ji qeraxa bajêr bi hev re xebatên xwe domandin. Weke di dema şer de, di vê heyamê de jî neçar mabûn ji taxên cuda yên bajêr li hev bicivin û hevgirtina xwe biparêzin, ji ber ku weke ku wan digotin, “tiştekî din tune bû ku xwe bispêrin” an jî ji destê wan hat standin. Ji ber vê yekê ez vê xebatê diyarî hevgirtin û berxwedana wan her sê jinan dikim; Hanim, Fatma û Xatûn.

Koma Mestereyê

Di çarçoveya lêkolînê de bi 10 jinên ku berê li Sûrê dijiyan û niha li deverên cuda yên bajêr dijîn re hevdîtin hat kirin. Hevpeyvîn bi danîna pêwendiya pêbaweriyê bi pêşkêşkirina navbeynkaran hatin kirin. Sê jinên ku me xwest em bi awayekî getober hev bibînin, gotin ku ew naxwazin hev bibînin û li ser van mijaran biaxaftin ji xwe tu feyda wê jî tuneye. Her du kesên ku me di qonaxa yekem de bi wan re li hev kiribûn, di kêliya dawî de hevdîtin betal kirin û gotin zarokên wan nebaş in. Van geşedanên neyînî tirsek çêkir ku ez di dema lêkolînên meydanî de şermende bibim û wekî "lêkolînereke/î ku tiştê ku dixwaze distîne û diçe" werime hesibandin. Ji 10 kesan 5 kes anîn ziman ku koçî navçeya Bağlar, 4 kes li Tokiya navçeya Kayapinarê û 1 kes jî koçî navçeya Yenîşehîrê kirine. Ji bo parastina mafên wan ên kesane navên kesên ku bi wan re hevpeyvîn hatine kirin, hatine guhertin.

Hevpeyvînên me bi giştî li ser du bingehên mekanan pêk hatin; Ji van ya yekem TOKÎ bû ku mexdûrên şer lê hatibûn bicihkirin. Di van xaniyan de plansaziya TOKÎ hebû. Di van apartmanên pir piçûk de cîh tunebûn ku hewcedariyên bingehîn ên malbatan bê peydakirin. Kesên ku me bi wan re hevpeyvînê dikir bi piranî gazinên xwe ji biçûkbûn û tengbûna daîreyan dikirin. Wekî din, yek ji tokiyan li navçeyek nû bû ku taxên bi piranî sîteyên ewleh lê ne.  Dema ku mirov di nav kolanan de dimeşiyan jî cudahiya çînan dihat hîskirin. Wek mînaka herî hêsan, pir balkêş bû ku dema ku roniyên li ber sîteyên ewleh vedibûn, cadeya ku Toki lê bû tarî bû û karên çêkirina rê jî nedihatin qedandin. Rewşeke din a ku em dikarin wekî ferqekê bi nav bikin ev bû; Van jinan li Suriçî ji bilî malên xwe kolan bi awayekî çalak bi kar dianîn. Di van kolanên teng de cihê lêkirina nan di tenûrê de, amadekirina xwarinê li ser embarê, sohbet û lîstikên zarokan bûn. Niha di sîteyên Tokî qadeke wisa tune ye. Ji ber vê yekê em dibînin ku pirsgirêka xuyabûna di qada giştî ku yek ji daxwazên bingehîn ên têkoşîna jinê ye, li vir qels dibe. Her wiha mirov dikare bibêje ku piştî guherîna mekanî guherînên zimanî çêbûne. Dema ku li Suriçî bi giştî kurdî tê axaftin, em dibînin ku li Kayapinarê tirkî jî tê bikaranîn. Ji hevpeyivînên ku li Bağlarê hatine kirin em dikarin bibêjin ku dûrketina ji kuçe û kolanan û qadên civakî wekî li Tokiyê derbasbûneke wisa tûj nebû. Lê li navçeya Bağlarê mijara herî girîng ew e ku mirov divê bêje, herêma herî xisardîtî ya erdhejê ye. Di dema hevdîtinan de jî xetereya asbesta ji molozan û hilweşandinê pir mumkin bû û ev xetere hîn jî derbasdar e.

Pêvajoyên ku hevpeyivînên me yên li bajêr di dema hevpeyivînan de hatine jiyîn, bandora dînamîkên jorîn bi zelalî nîşan dide. Serpîlê ku serpêhatî û hestên xwe yên piştî şer parve kir, rewşa xwe wiha vegot;

“2 zarokên min hene, piştî şer em koçî Bağlarê kirin. Hevjîna min hêj girtî ye. Ez kar nakim, pirsgirêkên me bi malbata hevjînê min re hene. Diya min, ku bi gelemperî rojane paqijiyê dike, debara min dike. ” (Serpîl, Zewicî, ​​35 salî)

Serpîl di hevdîtinê de bal kişand ser zextên derûnî yên ku ji aliyê malbata hevserê wê ve hatine çêkirin, rewşa ku ew tê de maye, wekî bêçaretî bi nav dike. Xanimê beşdariya serpêhatiyên Serpîlê yên mirov dikare ji ser "qada malê" û avakirina civakî ya malê bixwîne pêvajoya windakirin û şîna ku jiyaye wiha vegot;

“Sûr mala min bû, tevî wan şeran heta roja dawî ez derneketim, ji ber ku cihê me tunebû ku em biçin. Heger hebûya jî me hilnedibijart. Em li wir çêbûn û çavên xwe vekirin, em çawa cîhekî din nas bikin? Piştî ku em bi zorê hatin derxistin, zarokên min her sibe li Sûrê min didîtin. Min nizanibû ku li derveyê wir çawa nefesê bistînim. Her sibe lingên min min dibirin wir, ez bi girî vedigeriyam” (Karkerê paqijiyê yê rojane, 53 salî, Jinebî, Hanim)

Hanimê bi van hevokan gotina xwe domand;

“Me heta roja dawî li ber xwe da û em neçûn. Ez her roj diçûm kar. Piştre bi zorê em derxistin derve û em li Bağlarê li cem xizmên xwe man. Me nikarîbû maleke din kirê bikira. Paşê maleke Tokîyê dane me. Kurê min bêkar ma, paşê me ew xanî firot û sermaye ji kurê xwe re kir. Kurê min niha berhemên şîr difiroşe. Dema ez bêmal mam, ez li ba kurê xwe bi cih bûm. Mêrê min ji xwe berê ew em terikandibû." (Karkerê paqijiya rojane, 53 salî, Jinebî, Hanim)

Sultan pêvajoyên dijwar yên ku hatibû jiyîn wiha vegot;

“Ji roja ku ez ji dayik bûme em di nav sûrên bajêr de dijîn, min û hevjînê xwe bixwezgînî zewicandin, 6 zarokên min hene. 4 jê dixwînin û 2 jê jî dixebitin. Hevjînê min di girtîgehê de ye, ji ber vê yekê ez û 2 kurên xwe neçar man li malê binêrin. Kurên min 18 û 20 salî ne, neçar man lîseyê biterikînin.” – (Sultan, 44 salî, zewicî, Di ​karên ku navend-mal de dixebite)

Di van gotinan de jî, bi zelalî diyar dibe ku cerebeyên mirovên ku min bi wan re hevpeyivîn kirin heta piştî jicîhûwarkirina bi darê zorê jî çawa ji hêla faktorên derveyî ve têne veguheztin. Di vê pêvajoyê de jin wekî aktor nayên destgirtin, ev jî dibe sedem ku jin bikevin bandora biryarên ku ji ser bav-mêr û kur tên girtin, ne ku li ser wam bandor bikin.

Serpîl serpêhatî û hestên xwe yên derbarê vê pêvajoyê de wiha vegotibû;

“Niha ez li nêzî navenda tenduristiyê - Bağlar dijîm. Beriya şer em wekî malbateke mezin li Sûrê dijiyan. Li wir em ji şer, wêranî û tundiyê rizgar bûn. Niha jî li vir - mebesta erdhejê - her der wêran û kavil e. Mîna qada şer e. (Serpîl, Zewicî, ​​35 salî)

Dema ku ez bi Serpîlê re dipeyivîm, diyar bû ku ji ber pirsgirêkên malbatî û aborî yên ku nikare ji holê rabike çiqas westiyayî bû. Wekî din, trawmaya erdhejê ya ku wan dît, van cerebeyan pir kûr kir. Dibe ku beşa vê sohbetê ya ku herî zêde bandor li min kir ev bû ku wî got ku berê qet li ser van mijaran neaxivîbû. Di hevdîtina me ya bi Serpîlê re, hêsta ku dê bandorên şer, karesat û pêvajoyên karesatê tu carî ji jiyana wan kêm nebe xuya bû.

Emel û Fatime di hevpeyvînên min de serpêhatiyên xwe wiha rave kirin;

“Berî şer, em nêzî 20 salan – berî zewacê û piştî zewacê – li Sûrê man. Min û hevjînê xwe zewaceke bi xwezgînî kir, hevjînê min boyaxvan e. 4 zarokên min hene. Piştî ku bûyer dest pê kirin em ji ber gulebaran û pevçûnan reviyan. Dewlet 500 TL alîkariya kirê da heta ji TOKÎyê mal dan; Me ji xeynî alîkariya kirê tu desteka aborî wernegirt. Du meh piştî ku em ji malê derketin, mala me hilweşiya û em nekarîn vegerin. Mala ku em niha tê de dijîn, me 20 salan bi deyn kirîn. Ji ber vê yekê me hem mala xwe winda kir û hem jî em ketin deynan. (Emel, Zewicî, ​​4 zarokên wî hene, 35)

“Piştî ku em hatin derxistin, me li cihekî dûrî Sûrê di xaniyek pir kevn û xerab de di kirê de man. Pereyê ku didan ancax têra vir dikir. Paşê ji TOKÎyê maleke pir biçûk dan me, mala kevin mezin bû û em qelebalix bûn. Me nikarîbû xwe li vê malê bigirta, lê neçar mabûn. Em çûn saziyan, me çi kir jî alîkarî nekirin. "Em dixwazin vegerin Sûrê, ez pir bêriya hevaltiya xwe ya li wir dikim, piştî şer em hemû li aliyekî bajêr belav bûn" (Fatime, 29, Ezeb, naxebite).

Di serdema piştî şer de, jicîhûwarkirin û liv û tevgera bi darê zorê di nava bajêr de bû sedema wêraniyeke mezin, bi taybetî di têkiliyên civakî de. Li taxên weke Sûrê ku bi salan e têkiliyên cîrantiyê lê tên domandin û weke mekanîzmayeke berxwedana civakî tê meşandin, qutbûna van têkiliyên civakî hêza dermankirina hevgirtina gelan, bi taybetî jî hevgirtina jinan, ji holê radike. Weke ku Fatime got, pêvajoya avakirina qadeke nû ya jiyanê li taxên cuda, belkî li bajaran, pir dijwar e û dibe sedem ku pêvajoyên trawmatîk kûr bibin. Ji ber vê yekê jî hesreta Sûrê, mala wendabûyî û bi rastî jî ew têkiliyên civakî di vê pêvajoyê de gelek caran ji kûr ve tê hîskirin. Ji ber ku her kesê ku di nava jinan de bi hevgirtin û têkiliyên xwişktiyê re berxwedana civakî ava dike bêriya “wan rojan” dike. Ew rojên ku bi hesret têne bibîranîn, tijî gelek têkiliyên newekhev in, gihandina çavkaniyan ji her demê bêtir kêm e, xanî di gelek xalan de têrê nakin, an jî pêşdarazên zayenda civakî belkî jiyana li van taxan ya dijwartir dike. Lê belê, bi qasî ku ez hewl didim fêm bikim, stratejiyên jiyana rojane û pratîkên hevgirtinê yên ku bi têkiliyên civakî yên heyî, bi taybetî di nav jinan de hatine avakirin, di piraniya xalan de bandor û motîvasyonên girîng dide.

Sultan bi van hevokên ku hema bêje gotina Fatime û Emelê piştrast dike, pêvajo çawa hîs kiriye û fikra malê ji bo wî tê çi wateyê û got:

“Piştî koçkirina ji Sûrê, em bi berdewamî li malên nasên xwe ji bo demên kurt man., Mehekê li cihekî û ya din jî mehekê li cihekî din diman. Bêmalî û guherandina herdem cihên mayînê ez ditirsandim. Hevserê min di girtîgehê de bû, min xwe bi tenê hîs dikir û min rê nedidît. "Ez pir bêriya Sûrê dikim, bêriya mala xwe, kolana xwe, cîranên xwe dikim."(Sultan, 44, Zewicî)

Asli serpêhatiyên xwe yên di vê pêvajoyê de wiha parve kir;

“Ez ji zarokatiya xwe ve li Sûrê dijîm. Ez bi berdêl zewicîm û piştî zewaca me jiyana xwe li Sûrê domand. 4 zarokên min hene, yek ji wan jî naxwîne. Zarokê min ê herî mezin astengdar e. Hevjînê min li Karayollariyê paqijker e. Ez jî bermalî me, zaroka xwe ya astengdar xwedî dikim. Piştî ku em ji Sûrê hatin derxistin, em du-sê mehan li mala bavê min man. Dûre em derbasî maleke kirê bûn û dû re jî, me ba kire mala ku li TOKÎyê ye. Mala me ya li Sûrê nema û bi zorê em derxistin. Ger cîhek ku em herin hebin dê mirovek çawa di wî şerî de bijî? Ji bo ku em vegerin mala xwe ya li Sûrê, ji bo ku em vegerin malên xwe, ti desteka dewletê negirt, me jî hay jê nebû. Piştî bûyerên Sûrê keça min a biçûk dev ji dibistanê berda û piştre min nekarî wê razî bikim. Ji ber ku cihê jiyanê yê zarokê min ê astengdar guherî, ew bêtir aciz bû û lênihêrîna wî bi zehmettir bû. Ez li vir xwe pir nerehet hîs dikim. Ez dixwazim vegerim mala xwe ya berê, lê rê tune. (Asli, 32, Zewicî)

Asli ya ku mecbûr maye ku ji keda malê û lênêrîna zarokan berpirsyar bibe, bi gotinên xwe hemû pêvajo kurt kir û anî ziman ku cerebeyên jiyana xwe ya rojane û guhertinên ku ji ber koçberiya bi darê zorê ya bajaran jiyan kiriye çiqasî dezavantaj bûye.

Dema ku me li Sûrê behsa pêkanînên hevgirtinê û têkiliyên xwişktiyê dikir, Xatun wiha got:

“Tê bîra min, sal berê, li nêzî mala me maleke fuhûşê hebû. "Wan di rojên me yên dijwar de xwarinên xwe ji me bêpar nekirin." (Karkerê Paqijiyê, 55 salî, Zewicî, ​​Xatûn)

Xatun, Hanım û Fatma sê hevalên jin in ku bi salan e bi hev re karê paqijiyê dikin. Hevaltiya wan hemû trawmayên ku jiyane dike ku bêtir xweragir bin. Ev her sê hevalên jin ên beriya şer malên wan li kêleka hev bûn, niha ji taxên cuda yên bajêr tên, li cihekî hevpar dicivin, dixebitin û danê êvarê vedigerin malên xwe yên li cihên cuda yên bajêr. Dibêjin şertê vê hevaltî û hevgirtinê nexebitîna bitene ye. Xanimê xuşktî û serpêhatiya keça xwe wiha vedibêje:

“Keça min piştî şer pir tenê bû. Ji hevalên xwe cuda bû. Berê di malên ku me li Kayapinarê nas dikirin de wekî zaroknêr dixebitî. Paşê li taxê xizm dest bi axaftinê kirin ku ev keçik bi tena serê xwe diçin ku dere filan. Paşê birayê wî hêrs bû û careke din jînexebitî. Piştî ku ji Sûrê koç kir, li malê nikarîbû bisekiniya. Wî got "Dayê, ez ê herim”.

Xwişka xwe jî bi xwe re bir û bi qaçaxî çû Almanyayê. Niha li kampê ne. "Min keçên xwe spartin hev, da ku ew ji tiştên ku me derbas bûne re derbas nebin, da ku jiyanek çêtir hebe û di karên baştir de bixebitin."

Sultan, anî ziman ku hevgirtina wê ya bi jinan re di jiyana wê ya li Sûrê xurt bû, jiyana xwe ya rojane herî zêde bi cîranên xwe re derbas dikir, bi hev re xwarinê çêdikin, sohbet dikin û derdê xwe parve dikin, lê niha hemû cîranên Sûrê dûrî wê dijîn, lewma nikarin hev bibînin.

Fatime got:

“Ez pir bêriya Sûrê dikim, herî zêde jî her roj saet di 6an de bi jinên ciwan ên taxê re ku rûniştin û vexwarina çayê ya piştî paqijkirina kolan û ber deriyan. Di dema şer de ji aliyê derûnî ve em gelek bibandorbûn, lê me li ber xwe da ku ji mala xwe dernekevin. Her roj cendirme û polîs li ber deriyê me bûn. "Me heta dawîya şer li ber xwe da, lê di dawiyê de cendirmeyan em bi zorê ji mala me derxistin."

Weke ku di van gotinan de jî tê dîtin, ji ber ku têkiliyên hevgirtinê yên li qada bajarî û mekanîzmayên piştevaniya hevdu yên ku bêyî hêviyek darayî têne peyda kirin, ji bo jiyan û ewlehiya malbatên xizan û kêmderamet, keda endamên civakê û jinan girîng in û ev jî di navenda vê pêwendiya hevgirtinê de radiweste. (Özbay, 2019: 151). Wêrankirina bajarî ya bi vî rengî ya mezin ne tenê ji bo kolan, xanî û hawîrdora avakirî ya li bajaran, di heman demê de ji bo têkiliyên civakî yên li ser van qadên fizîkî hatine avakirin jî qutbûnek mezin tîne. Ji ber vê yekê têkiliyên hevgirtin û berxwedanê yên ku bi awayekî komî hatine avakirin zirareke mezin dibîne.

Wekî aktor û bikarhênerên herî girîng ên qadên bajarî, em bi bedenên xwe destkeftiyên bajarî pêk tînin. Em dimeşin, em xwarinê çêdikin, em kom dikin, em têkoşîn dikin, em dixebitin, em hildiberînin û em di civakê de cih digirin. Ji ber vê yekê, qadên bajarî yên ku bi polîtîkayên bajaran veguherîbûn dikare hem di me û hem jî di cerebeyên me de qutbûnek girîng çêbike. Ev xeta têkoşînê her tim dewam dike, carna gavekê paşde, carna jî du gavan bi pêş ve diçe.

DI CIHÊ ENCAMÊ DE

Weke ku di vegotinên jinên piştî şer de koçber bûne jî tê dîtin, ne baviksalarî, ne kapîtalîzm û ne jî aloziyên etnopolîtîk dînamîkên ji qada malê, taxên me dûr in. Berevajiyê vê, ew hemû têkiliyên bingehîn in ku bandorê li ser cerebeyên jiyana me ya rojane dikin. Jinbûn, Kurdbûn û kedkarbûn – yan ne kedkarbûn – van hemû dînamîkan vediguhere xelekeke aloz a têkîliyan. Lê berevajî vê, ew qet ne tevlîhev e: ew pir zelal û eşkere ye, an jî cûdahiya di navbera mekanên giştî û yên taybet de qet ne têgehên teorîkî yên razber ên ji cerebeya me ne. Di ser şer re sal derbas bûn, lê gel bi rengekî hevgirtin û têkoşînê berdewam kir. Lê belkî me ji wê rojê ve dest bi jibîrkirina hemû trawma û binpêkirina mafan kiriye. Lêbelê, li xaniyên ku me qet nedîtine gelek binpêkirin û şop berdewam dikin. Jinên ku me çîrokên wan nebihîstiye hê jî hewl didin bi vê pêvajoya newekhev û newekheviya derfetan re têbikoşin. Rejîma qeyyûmê hîn jî rê li ber gihandina maf û xizmetên herî bingehîn li vî bajarî digire. Gelek xizmetên ku diviyabû bi zimanê zikmakî bihatana kirin tên paşguhkirin. Di sala 1999an de, gelek destkeftiyên ku di karûbarên giştî yên bajaran de li ser eksena zayendî bi serenavê budcekirina binefşî di rêveberiyên xwecihî de hatin betal kirin.

Çawa ku hem di vegotinan de û hem jî wekî ku me heta niha jiyaye, jinên piştî şer ji cih û warên xwe hatine koçberkirin jî rastî binpêkirinên girîng ên mafên xwe hatine, ku herî zêde li ser bingeha zayendî hatiye avakirin. Siyaseta emanet, pêvajoya siyasî ya îroyîn a Tirkiyeyê û polîtîkayên şer “malê me bi ser me de aniye xwarê”.

Bi rastî jî têkoşîn li vir didome. Ji ber vê yekê, xebatên budcekirina binefşî û lêkolînên dadweriya bajarî, ku di nav rêveberiyên xwecihî de hatine sekinandin, divê bi lezgîn ji hêla kesên "hilbijartî" ve werin destpêkirin.

Bi vê xebatê em çîrokên xwe bi çîrokên kesên ku me qet nedîtibin û nebihîstin temam dikin.

Ji ber ku ya ku li vir tê gotin çîroka me ye.